Zapraszamy do zapoznania się z kolejnymi ćwiczeniami opracowanymi przez p. M. Folkierską- Żukowską.
KSZTAŁTOWANIE I ROZWÓJ JĘZYKA W DOMU
(PROPOZYCJE KSZTAŁTOWANIA I DOSKONALENIA UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWYCH I MOWY)
Trochę teorii.
Nabywanie języka odbywa się w domu w sposób naturalny, jeśli nie ma barier w postaci zaburzeń funkcji narządów zmysłów związanych z odbiorem i nadawaniem wypowiedzi w danym języku. Jeśli głuche dziecko rodzi się w rodzinie głuchej korzystającej z języka migowego, to od urodzenia uczy się migać i to jest jego język domowy – macierzysty. Języka polskiego uczy się ono jako drugiego, „obcego”, na bazie języka migowego. Proces ten jest długotrwały ale daje dobre efekty chociaż przy dużym nakładzie pracy - przede wszystkim samego dziecka. W rodzinie słyszącej podstawowym językiem komunikacji jest język foniczny – mówiony. Dziecko słyszące zarówno pochodzące z rodziny słyszącej jak i głuchej, musi nie tylko słuchać, ale otrzymać od osób słyszących wsparcie w nabywaniu znaków języka polskiego (słownictwa i gramatyki), mówienia, czytania i pisania. Wsparcie dziecka głuchego z rodziny słyszącej musi być zwielokrotnione. Poza olbrzymią pracą rodziców i rodzin, konieczne jest włączenie się specjalistów, od najwcześniejszego dzieciństwa wspomagających rodziny w nabywaniu przez dziecko języka, czytania i pisania oraz komunikacji słownej w postaci mówienia.
Aparaty słuchowe klasyczne a także implanty, są narzędziem niezbędnym do nauki języka fonicznego – ale wymagają spełnienia warunku systematycznego kształcenia funkcji słuchowej, rozumienia języka, pamięci słownej i głosu.
Nauka mówienia jest dla osób głuchych korzystających z aparatów słuchowych związana z nauką melodii (intonacji, akcentu, rytmu) oraz artykulacji języka w ciągu mownym. W odbiorze dotyczy również wsparcia czytaniem z ust.
Porozumiewanie się, czyli przekazywanie wzajemne informacji między nadawcą i odbiorcą, odbywa się zawsze za pomocą języka i czy jest to język migowy, foniczny, czy pisany – odnosi się do zasobu słownictwa i gramatyki danego języka. Nabycie zasobu języka polskiego jest dla osób z wadami słuchu niezwykle pracochłonne i czasochłonne. Jeśli na progu szkoły nie znają one języka polskiego w stopniu wystarczającym do nauki, równocześnie z nauką języka muszą one nabywać wiedzę z przedmiotów szkolnych. Sytuacja ta wymusza stosowanie narzędzi wspomagania zwłaszcza wobec tych uczniów, którzy mają słabą znajomość zarówno języka polskiego jak i migowego.
Współpraca terapeutów z rodzicami jest w tej pracy niezbędna i tworzy zespół wzajemnie się wspomagający i uzupełniający. Aby opanować zasób języka polskiego niezbędny do komunikacji oraz korzystania z podręczników, konieczne jest wielokrotne usłyszenie, powtórzenie i ćwiczenie użycia wszystkich elementów składających się na język, zwłaszcza słownictwa i konstrukcji wypowiedzi. Im większa jest częstotliwość i różnorodność skojarzeń brzmienia, wymówienia / czytania oraz użycia w zdaniu danego elementu (np. wyrazu lub wyrażenia), tym szybciej wchodzi on do zasobu pamięci językowej dziecka i może być czynnie wykorzystany w komunikacji. Oczywiście rozumienie przenika cały ten proces i jest podstawowym warunkiem uczenia się.
Ważną rolą rodziców i rodziny dziecka niesłyszącego i słabosłyszącego jest włączenie nauki języka polskiego do codziennych zajęć domowych.
KIEDY JEST CZAS NA ĆWICZENIA JĘZYKOWE?
Nauka może przeplatać się z innymi czynnościami, aby uczyć się mimowolnie lub możliwie atrakcyjnie. Każde wyjście, wyjazd czy spacer może być wspólnie omówiony, zaplanowany, ujęty w formie językowej (plan, projekt) a powrót do domu można zakończyć krótką notatką, kroniką, sprawozdaniem, fragmentem dziennika lub pamiętnika (początkowo w formie obrazkowej, stopniowo mieszanej a w końcu z przewagą tekstu pisanego). Dla budowania i podnoszenia sprawności językowej ma to olbrzymie znaczenie: nie powinniśmy poprzestawać na samym przeżyciu i porozumiewaniu się pozajęzykowym -mimiką, gestem, formami mieszanymi. Język od najwcześniejszego dzieciństwa powinien stawać się pomostem łączącym a nie dzielącym dziecko z otoczeniem: rodziną, rówieśnikami, a później przedszkolem i szkołą.
CZYTANIE – SŁUCHANIE – KONTAKT Z TEKSTEM JĘZYKOWYM
Młodsze i najmłodsze…
„POCZYTAJ MI MAMO!”
Doradzam wspólne czytanie od najwcześniejszego dzieciństwa. Tak, jak dzieci słyszące oglądają z rodzicami lub rodzeństwem książeczki obrazkowe, następnie z minimalną ilością tekstu, równocześnie słuchając opisu w formie słownej, podobnie dzieci niesłyszące powinny doświadczać takiego samego kontaktu z książką i stopniowo powiększać to doświadczenie. Język migowy może stanowić pomost w rozumieniu i komunikacji wokół czytanego tekstu. Wielokrotny kontakt z tą samą książeczką, wspólne zabawy naśladowcze, tworzenie mini – dialogów z podziałem na role, przede wszystkim stają się okazją do bycia razem i z tego względu zawsze są przyjemnym przeżyciem dla dziecka. W sposób naturalny stają się powtarzalnym rytuałem i tworzą przyzwyczajenie do codziennego czytania, poszerzając zakres rozumianych pojęć i form językowych.* Przy okazji dziecko uczy się uważnie obserwować twarz czytającego, dostrzega i zapamiętuje artykulacje, intonację mowy; koncentruje się także na elementach tekstu pisanego dokonując podstawowych procesów poznawczych związanych z czytaniem.
Uczenie się języka fonicznego i sprawność w mowie trwają wiele lat, lecz kontakt z językiem pisanym warto rozpocząć jak najwcześniej. Będzie on wsparciem w nauce mowy i języka w innych jego formach.
*Budowanie słownictwa w magazynie pamięciowym dziecka ma najpierw charakter bierny, tzn. że dziecko już rozumie znaczenie (kojarzy z rzeczą, działaniem, uczuciem) ale jeszcze nie ma sprawności wymówienia a także pamiętania danego elementu. Czytanie i dialog z dzieckiem w oparciu o oglądane książeczki lub czytany wspólnie tekst, ma właśnie to podstawowe znaczenie dla budowania języka w postaci biernej. To doświadczenie stopniowo przybiera postać czynną, kiedy dziecko zaczyna wprawiać się w samodzielnym czytaniu lub mówieniu. Uczy się również rozpoznawać pojedyncze wyrazy a nawet pisane zdania. Kolejność, w jakiej pojawią się te Umiejętności może być „od czytania do mówienia” lub odwrotna, ale warto uczyć czytania prawie równolegle lub z pewnym wyprzedzeniem. Zależy to od wieku, w którym zaczyna się pracować nad tymi umiejętnościami oraz od indywidualnych możliwości i cech dziecka.
Etykietowanie, czyli pisemne nazywanie przedmiotów, postaci oraz ich cech, miejsc, czynności i stanów, jest bardzo ważnym etapem w nabywaniu języka. Pozwala kojarzyć nazwy z ich forma pisaną. Gromadzenie słownictwa w formie etykietek, tworzenie albumów obrazkowo – wyrazowych i wykorzystanie tych materiałów w domowej nauce języka, przygotowuje do czytania.
trochę starsze…
W szkole…
Język migowy dla wielu uczniów stanowi podstawę, na której następuje dalsza nauka; bez tej podstawy jest im trudno uczyć się języka polskiego, dlatego zachęcam rodziców do nauki języka migowego.
Warto skorzystać ze Słownika Migowego (płyta CD), dostępnego w bibliotece szkolnej, szkolnych kursów migowych oraz lekcji i słowników na stronach internetowych.
Chcąc nauczyć się języka polskiego musimy wielokrotnie i w różnych formach "używać języka", trenować jego postać mówioną i pisaną. Obie te formy wzajemnie się wspierają.
KONIECZNIE PRZY BIURKU?
Niekoniecznie…
Od pomysłowości rodziców zależy, czy będą to lekcje nudne i męczące, połączone z nieprzyjemnymi przeżyciami, czy zabawa językiem polskim. Gry językowe, zabawy połączone z nauką mogą być zorganizowane pomysłowo.
A jeśli już biurko czy stół do pracy, to warto uczynić je miejscem atrakcyjnym, odpowiednio przystosowanym, wygodnym i przyjemnym dla dziecka.
Ważne jest przyzwyczajenie dziecka do codziennych zajęć językowych, które mogą stać się wspólną zabawą części rodziny lub odbywać się w gronie kolegów. Taki rytuał po pewnym czasie staje się codziennością i nie musi być dla dziecka nieprzyjemny.
Wielu rzeczy można się uczyć mimowolnie - "przy okazji". Oczywiście nie powinniśmy zostawiać dziecka "z tym problemem" osamotnionego lecz umiejętnie dozować pracę samodzielną i wsparcie oraz nagradzać jego wysiłek.
Warto gromadzić brudnopisy, które pozwalają przeanalizować typy błędów popełnianych przez dziecko oraz zauważyć postępy*.
Każde zadanie powinno być w pewnym stopniu sterowane, doglądane przez rodziców lub starsze rodzeństwo i wspomagane lecz równocześnie samodzielne.
*Popełnianie błędów i wszystkie trudności w redagowaniu tekstów są dla ucznia bardzo kształcące: sam dostrzega swoje problemy, kieruje uwagę na styl wypowiedzi, stopniowo nabywa umiejętności samodzielnego wypowiadania się i odwagi w komunikowaniu. Rośnie poczucie wiary w swoje możliwości i satysfakcja z własnej pracy.
Samodzielne czytanie jest męką dla osób słabo znających język lub mających trudności z mową. Rozumienie tekstu jest podstawową umiejętnością potrzebną w kontakcie z literaturą i każdą inną formą pisaną.
Czytanie, pisanie i mowa opierają się na języku, chociaż każda z tych form korzysta z trochę innych narządów zmysłów i umiejętności.
Dzieci niesłyszące i słabosłyszące bazują na języku migowym lub mowie, zależnie od środowiska, w którym się rozwijają oraz stopnia i rodzaju trudności słuchowych. W szkole korzystają z tej formy porozumiewania się, która jest bardziej dostępna i łatwiejsza na różnych poziomach rozwoju. W toku nauki rozwijają poszczególne umiejętności i dostosowują sposób porozumiewania się do sytuacji i rozmówcy.
Tekst pisany jest niezbędny do korzystania z podręczników i pobierania nauki. Dlatego umiejętność czytania i pisania (ze zrozumieniem) jest jedną z zasadniczych sprawności.
PROPOZYCJE ĆWICZEŃ JĘZYKOWYCH DLA DZIECI SZKOLNYCH
Jest wiele okazji do ćwiczeń językowych. Część działań dziecka ma charakter wypoczynkowy czy rekreacyjny i łączy się z przyjemnymi wrażeniami. Przeżycia te można wykorzystać jako pretekst do rozmów, opowiadań, pisania i czytania.
Poniższa lista ćwiczeń jest propozycją różnych aktywności językowych, które można wybrać w zależności od zainteresowań, potrzeb, wieku i poziomu zaawansowania ucznia.
SŁUCHANIE I WSPÓLNE CZYTANIE TEKSTÓW LITERACKICH,
KORESPONDENCJI, PRZEWODNIKÓW TURYSTYCZNYCH, PRZEPISÓW I INSTRUKCJI
Osłuchanie i bezpośredni kontakt z wzorcowymi tekstami w różnych formach literackich i użytkowych to dobry wzór poprawności językowej oraz możliwość treningu rozumienia języka
ROZWIJANIE WYOBRAŹNI: TWÓRCZOŚĆ WŁASNA
opowiadanie - ćwiczenie trybu przypuszczającego
· Co by było gdyby...
· Gdybym był dziewczyną / kotem, drzewem…
· Gdyby nagle spadł śnieg
ćwiczenie czasu przyszłego, odmiany przez osoby, użycie form liczby i rodzaju
· Kiedy skończę...lat....
· W przyszłe wakacje Adam ...
· Za miesiąc Ewa ...
ćwiczenie trybu rozkazującego, równoważników zdania, następstwo czynności
· Przepis:
Weź ...,dodaj...włóż...
· Instrukcja prasowania bluzki, użycia odkurzacza
Ćwiczenie wyobraźni, dowcipu, żartu; umiejętność wchodzenia w różne role i podążania za treścią; ćwiczenie czasu przeszłego, rozwinięcie zdania
· Kiedy rano obudziłem się na dachu sąsiedniego domu...
· Kiedy Ania zauważyła Krzysia wspinającego się na słup latarni...
Ćwiczenie krótkich form użytkowych pisanych wg schematu
. Ogłoszenie, prośba, informacja, notatka
. List, kartka pocztowa, liścik
. Wizytówka, notka biograficzna, życiorys / cv /
Ćwiczenie zwięzłej wypowiedzi - zdanie oznajmujące, równoważnik zdania
. Podpisywanie zdjęć, ilustracji - "kto?, gdzie?, kiedy?, co robi?, jak?
Próba redagowania ciekawostek z życia rodziny
. Gazetka domowa (wspólnie lub na zmianę z rodzicami i rodzeństwem)
. Tworzenie map i planów (z opisem)
. Zagadki, krzyżówki, rebusy
Wypełnianie testów, uzupełnianie tekstów z lukami
(Zadania dla uczniów niepewnych swoich możliwości, słabo znających język, pierwsze próby samodzielnej pracy z tekstem, wspomagane przez dorosłych).
Wstawianie brakujących liter, sylab, wyrazów, części zdania; uzupełnianie zdań niedokończonych
TWORZENIE KOMIKSÓW, SCENEK OBRAZKOWYCH, HISTORYJEK
Tworzenie dialogu, zabawa w komunikację
PISANIE PAMIĘTNIKA, DZIENNIKA
(wybrane wydarzenia, atrakcyjne przeżycia własne lub bliskich, ilustracja, opis wrażeń związanych z różnymi przeżyciami).
Ćwiczenie formy czasu przeszłego, pamięci, wnioskowania i uogólniania
- Kolejne wydarzenia w jakimś okresie (np. weekendu, tygodnia); pomija się
czynności codzienne, powtarzające się.
Powyższe zadania są sprawdzianem i treningiem różnych umiejętności: wiedzy z różnych dziedzin, samodzielnego myślenia, umiejętności korzystania z tekstów zawartych w podręcznikach, słownikach, lekturach.
opr. MAŁGORZATA FOLKIERSKA – ŻUKOWSKA, logopeda
WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJ!
Dlaczego osoby z wadami słuchu mówią mniej wyraźnie lub posługują się gestami rąk (migami?)
Osoby słabosłyszące i niesłyszące mają ubytki słuchu różnego stopnia, od bardzo lekkich do ciężkich, z resztkami słuchu lub nawet bez jakiegokolwiek słuchowego kontaktu ze światem. Dlatego mowa foniczna bywa u nich bardzo zróżnicowana i wiele osób mówi niewyraźnie dla słyszących. Stopień zrozumiałości może się poprawić przy bliższym poznaniu i wolniejszej mowie, a aparaty słuchowe znacznie poprawiają kontakt z osobami słyszącymi, nawet jeśli jest to tylko częściowe wsparcie odbioru dźwięków.
Osoby niesłyszące lepiej wyczuwają rytm i muzykę, dlatego wiele z nich dobrze tańczy a nawet gra na instrumentach.
Głusi uczą się mowy i języka polskiego, zdobywają wiedzę dzięki korzystaniu z aparatów słuchowych i specjalnych metod nauczania oraz porozumiewania się.
Język migowy jest naturalnym językiem osób głuchych, rozprzestrzenionym po całym świecie. Jest to ich język „domowy” ale również oficjalny i urzędowy, w krajach, które przyznały Głuchym prawa mniejszości językowej i kulturowej. Polska dopiero w ostatnich latach wydala ustawę uznającą prawo do języka migowego w urzędach, nasze prawo pozwala też używać języka migowego w szkołach i takich miejscach, jak teatry, sale koncertowe czy inne miejsca publiczne. Dlatego czasami widzimy tłumaczy migowych w miejscach publicznych, na ważnych uroczystościach czy imprezach. Ale jeszcze wciąż jest to za mało, między innymi dlatego, że trzeba dopiero wykształcić odpowiednią kadrę ludzi a także okazać zrozumienie dla potrzeb osób niesłyszących.
Czy wiecie, że jeszcze w latach 80-tych w szkołach nie można było używać języka migowego w nauczaniu dzieci głuchych? A w niektórych szkołach również obecnie niechętnie toleruje się ten język. Czy to sprawiedliwe? Głusi czują się niekiedy dyskryminowani, czyli pozbawiani swoich praw.
W Polsce nieliczne programy telewizyjne, np. informacyjne i filmy, mają tłumaczenie migowe, ale jest to niewystarczające. Tzw. ścieżka tekstowa nie zawsze jest skuteczną pomocą, gdyż znajomość języka polskiego często jest za mała, zwłaszcza u dzieci. Głusi dążą, przez swoje stowarzyszenia, związki i aktywnych przedstawicieli, do uzyskania pełni praw obywatelskich oraz szacunku dla ich kultury i dorobku wielu pokoleń. Pozwoli to im włączyć się bardziej do życia społecznego, korzystania z kultury oraz da więcej możliwości nauki i pracy.
Język migowy może zastąpić mowę tym osobom, dla których jest to jedyna droga porozumiewania się. Małe dzieci w głuchych rodzinach uczą się języka migowego od swoich rodziców i rodzeństwa, tak samo, jak słyszący w swoich rodzinach. Język przestrzenno – wizualny jest bardzo plastyczny i może wyrazić wszystko to, co języki foniczne, nie jest od nich uboższy ani gorszy. Wielu Głuchych uczy się też języka polskiego i języków obcych, zwłaszcza w piśmie i czytaniu.
Może warto się zrobić pierwszy krok?
Pomyślmy, jak postrzegamy i traktujemy osoby niesłyszące, spotykane w szkole, pociągu czy sklepie. Czy potrafimy wczuć się w położenie osoby, która ma problemy komunikacyjne, czy odsuwamy się z lękiem albo zawstydzeniem? A może potrzeba więcej odwagi dla przezwyciężenia niepewności?
Pierwsze kroki w usuwaniu barier proponujemy zrobić w naszej szkole. Chcielibyście przełamać stereotypowe podejście do inności, zrobić coś razem z kolegami niesłyszącymi, pokazać, że w gruncie rzeczy niczym się nie różnimy?
Czekamy na wasze inicjatywy, pomysły i projekty!
Opr. Małgorzata Folkierska – Żukowska (logopeda)
Garść ćwiczeń logopedyczno- językowych od p. Małgosi Żukowskiej, zapraszam do aktywnej lektury:)
- ćwiczenia z labiogramami i klockami literowymi